“Sıdk u İhlâs Üzre Yapıldı Bu Hâne”: Trabzon (Tüfekçi Köyü) Kırsal Mimarisinde Bir Kitabe Ayhan ÇELEBİ

“Sıdk u İhlâs Üzre Yapıldı Bu Hâne”: Trabzon (Tüfekçi Köyü) Kırsal Mimarisinde Bir Kitabe

Mimari eserlerin bir gelenek halinde uygulanmış, en güzel hususiyetlerinden biri; hiç şüphesiz onların
en göze çarpan yerlerine yerleştirilmiş olan, banisini, ustasını, eser sahibi ile ilgili şiirleri, mesaj
niteliğinde üzerinde işlenmiş yazıları ve inşa tarihini ihtiva eden kısımlarıdır.

Kitabeler bulundukları yapıya dair bilgiler veren, oyma veya kabartma yoluyla kazındığı estetik
görüntü ile önemli bir mimari öğesi olan, manzum ve nesir yazılışlarıyla da edebi metin olan, aynı
zamanda tarihe hem şahit hem de kaynak olan levhalardır.
Trabzon ili Çaykara ilçesi Tüfekçi2 (Arşela) köyünde bulunan bu kitabe; H.1288/M.1872 yılında yeni bir
ev yaptıran Hacı Hasan (Çelebi) tarafından inşa kitabesi olarak aruz vezniyle kaleme alınmış ve evin
misafir odasında yörede ocak denilen şöminenin alın taşına nakşettirilmiştir (Görsel 1 ve 2).

Evin sahibi Hacı Hasan H.1239/M.1823 yılında doğdu. Babası Kara Mehmet H.1245/M.1829 yılında
gönüllü olarak gittiği Bayburt/Aydıntepe(Hart)’de Osmanlı-Rus harbinde şehit düştüğünde 6 yaşında
idi. Yakınlarının himayesi ile gayret ederek kendisini çok iyi yetiştirdi. Tüccar ve tuğracıydı. Dükkanı
vardı. 30 sene Malatya’ya kervanı ile seferler yaptı. İplik götürür; dönerken bez ve Zile pekmezi
getirirdi. Bir müddet de Of kazasında İdare Meclisi Azalığı yaptı (H.1306/M.1890).

Kitabenin bulunduğu evini kendi ifadesi ile 215 altına yaptırmıştır. Evi ile önündeki araziyi
torunlarından ihtiyacı olanların kalıp yaşayabilmesi için vakıf olarak vasiyet etmiştir. Bu ev 1915
yılında Rus işgalinde de karargah olarak kullanılmıştır. Ev 1968-70 yıllarında önemli ölçüde tamirat
görmüştür (Görsel 3). Üst kattaki misafir yatak odasında işlemeli ahşap tavan ve lambası halen
durmaktadır (Görsel 4). Hacı Hasan’dan günümüze H.1306/M.1890 tarihli kendi şahsına ait pirinç
mühür ile uzun silindirik boyunlu seramik bir sürahi kalmıştır (Görsel 5 ve 6).

Evin misafir odasına yaptırdığı bu şöminenin alnındaki işlenmeye elverişli taş
Sürmene/Köprübaşı’ndaki bir mezradan getirtilmiştir. Taşınırken veya işlenirken kırılan taş, yeniden
aynı yerden temin edilmiştir. Kitabenin taşa işlenmesini Çaykara/Şahinkaya (Şur) köyünden maharetli
taş ustası Mahmut Usta yapmıştır.

Hacı Hasan’ın tek oğlu olan Mustafa, babasının ölümünden 3 yıl önce 1905 yılında; Of Redif Taburu ile
gittiği Yemen’de şehit düşmüştür. Mustafa’nın tek oğlu ve Hacı Hasan’ın da tek torunu olan Hacı
Mehmet Hanefi (1897-1976) İstiklal Harbi Gazisi’dir. Burada verdiğimiz tüm bilgileri, 1970-75
yıllarında ODTÜ öğrencisi olan torunu Nafi Kemal Çelebi (1951-2004) ondan dinleyerek kayda
geçirmiş ve bu bilgilerin günümüze kadar gelmesini sağlamıştır.

Elimizde bulunan tercümenin son şeklini alması için, metnin kontrolünü 2020 yılında öğrencisi
bulunduğum Ankara DTCF’de Eski Türk Edebiyatı Öğretim Görevlisi Dr. Ebubekir S. Şahin yapmıştır.

1 İnş. Müh. M. Ayhan Çelebi, kitabeyi yaptıran Hacı Hasan’ın 5.kuşak torunudur. (ayhancelebi828@gmail.com)
2 Tüfekçi Köyü, 1990 yılındaki düzenleme ile Dernekpazarı ilçesine bağlı bir mahalle olmuştur. İlçenin
3 km güneybayısında olup Holo vadisinde yer almaktadır.

Kitabenin metni çerçeve içine alınmış ve zincir motifiyle tezyin edilmiştir. Metnin sağ ve sol köşesinde
güneşin yansımasını ve ışığı simgeleyen motifler vardır (Görsel 7). Ayrıca kaidenin sağ ve solunda
birbirine geçmiş biri ters ve biri düz iki üçgenden oluşan altı köşeli Mühr-ü Süleyman veya Davut
Yıldızı denilen yıldız bulunmaktadır (Görsel 8). Bu sembol kültürümüzde maddi, manevi bütünlüğü ve
varlığı temsil eder.

Kaidenin en üstünde kitabenin alınlığı vardır (Görsel 9). Raf olarak da kullanılabilen bu taşın alnında
“Huvallahűl baki. Tarih 1288. Maaşallahu lek.” yazmaktadır. (Anlamı: Sonsuz ebedi olan sadece
Allah’tır. Yapılış tarihi 1288’dir. Bu yapıya övgü ve takdir sanadır.)

Kitabe aruz vezninde fâilâtün (3), fâilün kalıbındadır. Ana metin 14 mısradan oluşmaktadır (Görsel
10).

İlk 2 mısrada: Dünya’nın sürekli değiştiğini, kimseye hürmetinin olamayacağını ve ölümlü olduğunu;
mutluluğun ve saadetin sürekli olamayacağını anlatıyor.

3. ve 4. mısrada: Gelen konukların ikram ve saygı görmesi için evin samimiyetle ve gönülden
yapıldığından bahsediliyor.

5. ve 6. mısrada: Bu binaya çok para ve gücün sarfedildiğini, misafir olarak geleceklere sevgi ve
şefkatle davranılması gerektiğini söylüyor.

7. ve 8. mısrada: Bu evi yaptırdı diye kendisini övmemelerini, onu yaptıranın Allah olduğunu evi
ziyarete gelenlerin kalple tasdik etmelerini istiyor.

9. ve 10. mısrada: Bu kitabeyi taşa nakşedenin mükemmel ve işinin uzmanı olduğunu, görenlerin bu
emeği saygı ve sevgiyle anmalarını söylüyor.

11. ve 12. mısrada: Bu evde kendisinden sonra gelecek nesillerin yedikleri ekmekle, içtikleri çorbanın
helalinden olması için namaz kılmalarını ve ibadet yapmalarını tavsiye ediyor.

13. ve 14. mısrada: Bu evi yaptıranın her türlü müsibet ve belalardan korunmasını dilerken, öbür
dünyada da cennet ve nimetler ile müjdelenmesini niyaz ediyor.

Kitabenin altında; solda taşı işleyen ustanın Şurlu Mahmut, sağda sahibinin Hacı Hasan olduğu
yazmaktadır.

Ülkemizin birçok yöresinde bu ve benzeri, bugüne kadar meçhul kalmış tarihi yapı, malzemeler ve
kitabelerin bir şekilde kimlik bilgileri ile kayıt altına alınması gereklidir. 19.yüzyılın son çeyreğinde
Doğu Karadeniz kırsalında yazılan bu kitabenin mimarlık, dil ve sanat tarihi açısından yöre ile ilgili
yapılacak çalışmalarda kaynak ve belge olması dileğiyle…