Çaykara Makaleler

22-25 Aralık 1914’te Sarıkamış’ta “tarih dondu!”. 1914’ün Zemherisinde dönmemek üzere ileriye atılan kahramanlar, yurdu yaşatmak için canlarını verdiler.

Aradan 104 yıl geçti. Yurdumuzun dört bir tarafından gelen Mehmetçiklerimizin torunları her yıl saygı yürüyüşü yapıyor ve bir vefa nişanesi olarak Allahuekber Dağlarında kahramanlarımızın buzdan heykellerini dikiyor.

Sarıkamış…

Bugün Anadolu coğrafyası üzerinde yaşayan herkesin bir hatırasının, bir parçasının bulunduğu yer.

Tıpkı Çanakkale gibi…

Birinci Dünya Savaşı Türk Milletinin kaderini derinden etkilemiş ve elinden bir imparatorluğu alıp götürmüştür. Milleti bir arada tutabilmek için vatanı korumak ve devleti yaşatmak gerekir. Bu ulvi gaye uğruna yapılan büyük çağrıya Türklüğün bir cüzü olan Çaykara insanı da icabet etmiştir. Hemen hemen her haneden bir nefer bu kutlu mücadeleye katılmış ve çoğu geri dönememiştir. Çocukluğumuz, ninelerimizden bu kahramanların hikâyelerini dinlemekle geçmiştir. Bu hikâyenin devamı Çaykara insanını çok daha derinden etkilemiştir.

Büyük Harbin tam ortasında, 1916 yazında Çaykara insanı savaşın bütün sıcaklığını iliklerine kadar hissetmiştir. Savaş, “ölüm ya da sürgün” demek. Bu yüzden yöre insanından eli silah tutanlar toprakları için mücadeleye yönelirken, geri kalanı varlıklarını sürdürebilmek için hicrete mecbur oldu.

1916 başlarından itibaren Rusların karşı taarruzu neticesinde 16 Şubatta Erzurum düşer. Erzurum’dan gelen bu haber, tüm Doğu Karadeniz için tarihte ilk defa olmak üzere, işgal tehlikesini düşündürdüğünden “kara” bir nitelik taşımaktaydı. Nitekim çok geçmeden Rus ilerleyişi hem Doğu Anadolu hem de Doğu Karadeniz’de başlar. Karadeniz’e paralel bir şekilde uzanan dağlardan kaynağını alan dereler ve onların vadileri boyunca verilen mücadeleler (Fırtına Deresi, Baltacı Deresi, Karadere vd) ile Ruslar durdurulmaya çalışılır, ancak yeterli olmaz ve 18 Nisan 1916’da bu sefer Trabzon düşer.

Doğu Cephesinde Ruslara karşı mücadele etmekle görevli kılınan III. Ordu’nun birlikleri yeniden derlenip toparlanmaya çalışır. Yapılan takviyelerle Van’dan, Trabzon’un batısında Karadeniz sahiline kadar uzanan hat üç bölgeye ayrılarak yeni bir savunma stratejisi geliştirilir. 1. Bölgeye 16. Kolordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa, 2. Bölgeye 10. Kolordu Komutanı Yusuf İzzet Paşa, 3. Bölgeye ise 5. Kolordu Komutanı Fevzi (Çakmak) Paşa atanır.

Varlıklarını Türk milletine adayan bu insanlar İstiklâl Harbi’nin lider kadrosunu oluşturmaktadır. Birinci Dünya Harbinde Çanakkale’den sonra Doğu Cephesi’ne giden Mustafa Kemal ve Fevzi Paşalar; İstiklâl Harbi’nde Batı Cephesi’nde kazandıkları başarıdan ötürü Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Mareşallik unvanıyla taltif edilmişlerdir. Onlar Yeni Türkiye’nin ilk ve son Mareşalleridir.

Kop Dağı’nda Rusların durdurulması ve Tercan’dan geri atılmalarıyla birlikte 3. Bölge Komutanı Fevzi Paşa, Bayburt’tan Sürmene ve Of istikametine doğru bir taarruz planlar. Amaç, Solaklı ve Sürmene dereleri boyunca güneye doğru ilerleyen ve Doğu Anadolu’daki birlikleriyle buluşmaya çalışan Rus sahil müfrezelerini bozguna uğratmak ve nihayetinde Trabzon’u kurtarmaktı. Bu maksatla Hart(Aydıntepe) Cephesi oluşturulur.

Bu sırada Rus birlikleri Solaklı Vadisi boyunca ilerleyerek Hadi Deresine gelmiş, buradan iki kola ayrılarak bir kol Uzungöl istikametine, diğer kol Karaçam ve Sultanmurat’a yönelmiştir. Sürmene Deresi boyunca ilerleyen birlikler de Madur Dağı ve Sultanmurat Yaylası’na kadar gelmişti.

1916 Haziran’ında Haldizen Dağlarından Madur Dağı’na kadar uzanan hat üzerinde Türk kuvvetleri ile Rus birlikleri arasında çok ciddi muharebeler yapılır. Turnalı Yaylası’ndaki 2122 rakımlı tepe ile Sultanmurat Yaylası’ndaki tepede yapılanlar en kanlı olanlarıydı. Hart Cephesi’nde taarruza geçen Türk birlikleri, Kemer Geçidi’nden sonra Limonsuyu Hanlarına ulaşır. Oradan kuzeye doğru ilerleyerek Yurt Yaylasında konuşlanan Rus birliğini esir alır ve Sultanmurat’a doğru ilerler. Burada verilen büyük mücadelenin neticesinde Ruslar geri atılır ve 23 Haziran’da Sultanmurat Türk kuvvetlerinin eline geçer. Bu kanlı muharebelerde Türk kuvvetlerinin kayıpları Rus birliklerine nazaran 1/3 nispetindedir. Sultanmurat civarındaki mücadelelerde şehit düşen askerlerimiz civar yaylalardaki halkın da yardımıyla bugün Şehitler Tepesi olarak bilinen yerde defnedilmiştir. Yüzbaşı Seyfettin ile birlikte şehit düşen 70 er ve erbaş burada ebedi istirahatgâhlarındadır.

Bu tepe hemşehrimiz, Birinci Dünya ve İstiklâl Harbi Gazisi, Cevdet Sunay’ın Genelkurmay Başkanlığı zamanında şehitlik olarak tescil edilmiş, 1966 yılında da buraya bir anıt dikilmiştir.

Bu konuyla ilgili detay bilgileri Mehmet Bilgin’in “Rus İşgalinde Trabzon Direnişi” isimli eserinden okuyabilirsiniz.

Haldizen-Soğanlı Dağlarından Madur Dağı’na kadar uzanan hatta çok sayıda şehitlik bulunmaktadır. Tabanoz, Turnalı, Yurt ve Hanırmak yaylalarındaki şehitlikler bu kapsamda sayılabilir. Bunlar içerisinde ön plana çıkan Sultanmurat Şehitliğidir.

Burada yatan şehitlerin tam listesini meslektaşım Veysel Usta ile birlikte çeşitli kaynakları tarayarak oluşturduk. Trabzon Türkocağı’nın 23 Haziran 2006 tarihinde Şehitler Tepesi’nde gerçekleştirdiği anma toplantısı kapsamında da halka dağıttık (Bkz: Ek Liste).

Bu yazıda hürriyetimizi borçlu olduğumuz, gurur kaynağımız Sultanmurat Şehitlerini anmak istedik.

Bu topraklarda ebedi bir şekilde ve hür yaşayabilmemiz için canlarını seve seve veren tüm şehitlerimizin ruhları şad, mekânları cennet olsun.

Onları unutmadık. Unutmayacağız…

Prof. Dr. Hikmet Öksüz

Karadeniz Teknik Üniversitesi

EK: Şehitler Listesi